Contactlenzen: inleiding, soorten lenzen en draagwijze

Inhoudsopgave:

1. Brekingsafwijkingen
2. Correcties van refractieafwijkingen
3. Soorten contactlenzen
   1. type lenzen en materiaal soort: RGP (vormstabiele) en zachte lenzen
   2. vervanging van lenzen: disposable (wegwerplens) en re-usable (herbruikbare lenzen)
   3. draagwijze / schema: daily wear, extended wear, flexible wear, permenant wear
   4. materiaalsoort: hydrogel en siliconen-hydrogel lenzen
   5. combinaties
4. Contactlenzen: medische reden
   1. cornea-erosie (hoornvliesbeschadiging)
   2. droge ogen
5. Contactlenzen: cosmetische reden
6. Wanneer contactlenzen bij kinderen?
7. Vergoedingen bril en contactlenzen door zorgverzekeraars
8. Animatiefilm

1. Brekingsafwijkingen
Om scherp te zien is het nodig dat lichtstralen uit de buitenwereld precies op het netvlies van het oog samenvallen (refractie = breking). Bij het normale oog zorgen het hoornvlies en de lens in het oog ervoor, dat bij zien in de verte, er een helder beeld op het netvlies ontstaat. Het netvlies, de binnenbekleding van de oogbol, geeft het beeld door aan de hersenen. Het zien of gezichtsvermogen (de visus genoemd) wordt uitgedrukt in %.

Wanneer de sterkte van hoornvlies en ooglens niet goed in verhouding staan tot de lengte van de oogbol dan vallen de lichtstralen uit de buitenwereld bij het in de verte kijken niet precies samen op het netvlies. Er is dan geen sprake van een oogziekte of zwakte maar van een refractie- of brekingsafwijking. De refractie afwijking kan bestaan uit een bijziendheid (myopie), verziendheid (hypermetropie), astigmatisme en ouderdomsverziendheid (presbyopie). Uitgebreide informatie hierover vindt u op de website www.oogartsen.nl bij “Brilsterkte“.
– folder bijziendheid (myopie)   →  lees verder
– folder verziendheid (hypermetropie)  →  lees verder
– folder astigmatisme (cylinder)  →  lees verder
– folder ouderdomsverziendheid (presbyopie)  →  lees verder

2. Correcties van refractieafwijkingen
Wil men bij een brekings- of refractieafwijking het beeld toch scherp op het netvlies krijgen dan heeft men een correctie nodig. Deze correctie kan bestaan uit a) een bril, b) contactlenzen (zie hieronder, lenzen vanwege cosmetische of medische redenen) en c)  refractie chirurgie (zie folder elders). Ongeveer 2/3 van de mensen gebruikt een optisch hulpmiddel (inclusief de presbyopen of de leesbrildragers). Hiervan draagt ongeveer 20% van de mensen contactlenzen.

3. Soorten Contactlenzen
3a.  Type lenzen en materiaalsoort

Er wordt onderscheid gemaakt in:

1. RGP lenzen (rigid-gas permeable lenzen): de vormstabiele of “harde” lenzen.
    RGP lens           zachte lens
   (bron: BSL praktijkatlas)
   
2. Zachte lenzen met verschillende materiaalsoorten, bijv. hydrogel, siliconenhydrogel, PVP en HEMA lenzen. De meest gebruikte lens is nog een PVP of HEMA-achtige lens (90%) waarbij men kan kiezen uit verschillende watergehaltes (38-80%). Een nieuw product is de silicohydrogel lens. De materiaalsoorten van de zachte lenzen kunnen bestaan uit:
   • HEMA-achtige lenzen (hydroxymethacryllaat): dit zijn lenzen bestaande uit een zachte polymeer, bijvoorbeeld hydrogel lenzen (bijv. Hilafilcon B met ongeveer 60% watergehalte, FDA groep 2, hoogwater/non-ionisch). Deze worden het vaakst verkocht (hoewel de kans op een infectie bij deze hydrogel-lenzen groter is dan bij de siliconen-hydrogel-lenzen).
   • Siliconen-hydrogel lenzen: dit zijn hoge zuurstof-doorlaatbare zachte polymeren (bijv. Air Optix Night&Day, Acuvue Oasis, B&L Pure Vision). Het watergehalte bij de 2e generatie siliconen-hydrogel lenzen (Acuvue-Oasis) is hoger dan bij de 1e generatie siliconen-hydrogel lenzen (Pure Vision). De siliconen-lenzen zijn oa ontworpen voor het dragen gedurende de nacht.

Het aantal vormstabiele RGP-contactlenzen neemt af (in 1999 nog 39%). De kans op infecties van het hoornvlies (keratitis of ulcus) is hoger bij de zachte lenzen dan bij de harde lenzen. De infectiekans wordt ook beinvloed door de draagwijze (zie hierna).

3b. Vervanging van lenzen
De lenzen kunnen op diverse wijzen vervangen of gewisseld worden:
* daily disposable (DD) lenzen: dit zijn de wegwerplenzen die dagelijks worden vervangen.
* niet-disposable lenzen: dit zijn lenzen die na een bepaalde periode (bijv. een maand) worden vervangen.

3c. Draagwijze / schema:
Er wordt onderscheid gemaakt in:

• Daily wear (DW): de lenzen worden alléén overdag gedragen; gedurende de nacht worden ze uit het oog gehaald, gereinigd en opgeborgen. Het kunnen disposable lenzen zijn (one-day disposable of wegwerplens of daily disposable DD-lens), maand-lenzen zijn of bijv. 2-wekelijkse lenzen (bijv. Acuvue lenzen).
• Extended wear (EW) (overnight wear): de lenzen worden gedurende 7 dagen gedragen, zowel gedurende de dag als de nacht. Alléén de 7e nacht worden de lenzen uit het oog gehaald, gereinigd en bewaard (dus 7 dagen overdag en 6 nachten). De EW lenzen kunnen disposable zijn (acuvue, komt nauwelijks meer voor), maandlenzen (vooral de Siliconen Hydrogel lenzen) of halfjaarlijkse lenzen. In Nederland worden praktisch geen EW lenzen gedragen. Met name bij bepaalde beroepen wordt een EW-lens gebruikt, bijv. bij mariniers en in de landmacht.
  Een EW-lens is vrijwel altijd een zachte lens. Een RGP lens wordt incidenteel EW-gedragen (ze laten meer zuurstof door dan de hoog-water gehalte zachte lenzen), maar dan vaak op medische indicatie. Een voorbeeld is een “sclerale lens” die men soms dag en nacht laat dragen (bijv. bij een patient met een keratoconus en mentale retardatie of bij een coloboom van oogleden waarbij een ooglidcorrectie niet mogelijk is(ontwikkelingsstoornis waarbij een deel van het ooglid ontbreekt).
• Flexible Wear (FW): de lenzen worden primair overdag en incidentieel ’s nachts gedragen, hooguit een paar nachten per maand.
  In de literatuur wordt bij deze overgangsvormen (overnight-wearers) ook wel de volgende termen gebruikt:
  *  “occasional ON-wear (occasional OverNight wear)”: de lens wordt <= 1 nacht per week gedragen.
  * “ON-wear (overnight wear) de lens wordt > 1 nacht per week gedragen.
  Indien in deze groep van ON-wear de lens continu wordt gedragen met perioden van 1 week dan spreekt met van EW, indien de lens tot zelfs 30 dagen achtereen wordt gedragen, dan spreekt men van Extended Wear of Permanent wear (PW).
• Permanent Wear (PW) of Continuous Wear (CW): de lens wordt 30 dagen aan een stuk gedragen en daarna weggegooid, er is géén onderhoud (Disposable SiliconenHydrogel).

De meest gebruikte lens is een zachte contactlens, DW-maandlens (90% van de gevallen). De kans op een keratitis of cornea-ulcus (zweer) is groter bij EW dan bij DW (verhouding 1 : 5.7 tot 15.2). Bij de EW-gedragen lenzen is de kans op een hoornvliesontsteking hoger bij het materiaalsoort “hydrogel” dan met “siliconen-hydrogel”.

3d. Combinaties
Met bovengenoemde indeling in gedachte, zijn verschillende combinaties van materiaalsoorten en draagwijzen mogelijk, bijvoorbeeld:

• Zachte lenzen
  • disposable of wegwerplenzen (DD lenzen). Deze kunnen als volgt gedragen worden, in volgorde van frequentie: DW (vaak), occasionale ON-wear (soms), ON-wear (zelden).
  • de herbruikbare, re-usable of niet-disposable zachte lenzen (bijv. maandlenzen). Deze lenzen worden als volgt gedragen, in volgorde van frequentie: DW (vaak), occasional ON (soms) en EW/FW/ON (zelden).
• Siliconen hydrogel lenzen (een aparte categorie zachte lenzen) met draagwijze: DW, occasional ON, EW/FW/ON (deze lenzen worden vaker gedurende de nacht gedragen en zijn hiervoor ook ontwikkeld. Al deze draagwijzen worden dan ook toegepast bij deze lens.
• RPG lenzen (vormstabiele of harde lenzen): primair bedoeld voor de draagwijze DW (uitzonderlijk incidenteel ’s nachts maar dit is niet de bedoeling).

4. Contactlenzen: medische redenen
Voor een aantal mensen is het medisch noodzakelijk om contactlenzen te dragen vanwege een oogafwijking. Als bijvoorbeeld een oog niet goed kan sluiten dan kan een contactlens voorkomen dat het oog uitdroogt. Of bij een onregelmatig hoornvlies (bijv. keratoconus) kan een vormstabiele lens samen met de traanfilm tussen de lens en het oog ervoor zorgen dat er weer een scherp beeld in het oog valt. Bij een beschadigd hoornvlies (cornea erosie) kan een bandagelens (een soort verbandlens) gebruikt worden.

4a. Cornea-erosie (hoornvlies beschadiging)
Bij een cornea-erosie kan men gebruik maken van een PureVision of een andere siliconen-hydrogel (zie evt folder cornea-erosie).

4b. Droge ogen
Bij patiënten met een droog oog kunnen lenzen met een lager watergehalte gebruikt worden (minder draagcomfort omdat ze harder zijn). Dit zijn vaak de 1e generatie siliconen-hydrogels, zoals de Pure Vision en andere 1e generatie siliconen-hydrogels (bijv. Air Optix Night&Day).
In het Deventer Ziekenhuis is regelmatig een contactlensspecialist van Lens aanwezig. Hij verzorgt de aanmeting en controle van lenzen bij mensen waarbij het dragen van lenzen medisch noodzakelijk is. Meestal worden contactlenzen om “medische redenen” vergoed door de zorgverzekeraar; hiervoor wordt een speciale machtiging aangevraagd.

5. Contactlenzen: cosmetische reden
Naast een bril kunnen ook contactlenzen gebruikt worden voor het corrigeren van sterkte van het oog. Mensen kiezen vaak uit cosmetische overwegingen voor contactlenzen. De bril vindt men dan niet mooi staan of mensen kunnen een bril niet goed verdragen. Er zijn veel verschillende soorten lenzen: harde zuurstofdoorlatende lenzen, zachte lenzen, lenzen met leesgedeelte of met cilindersterkte, kleurlenzen etc. Uit deze verschillende soorten is het moeilijk om zelf een goede keus te maken. Een bepaalde lens kan geschikter voor uw oog zijn dan een andere. Het is daarom belangrijk dat u goed wordt geïnformeerd door een contactlensspecialist.

6. Wanneer contactlenzen bij kinderen?
6a. Medische en optische indicatie
Bij jonge kinderen, bijv. op 3-5e jaar kunnen lenzen nodig zijn bij een medische indicatie (bijv. na een staaroperatie waarbij geen kunstlens is geimplanteerd) of bij een optische indicatie (bijv. hoge sterkte, anisometropie [groot verschil in sterkte tussen beide ogen])

6b. Cosmetische indicatie
Er is in principe geen bezwaar tegen het dragen van contactlenzen bij kinderen, echter dit geldt wel onder bepaalde voorwaarden:

• het kind moet er zelf voor kunnen zorgen (in en uitdoen van de lenzen)
• het kind moet het nut van onderhoud kunnen begrijpen. Het kind moet zeer consequent de instructies voor het in/uitdoen van de lenzen en het onderhoud ervan (schoonmaken) volgen om hoornvliesinfecties te voorkomen.

Het is dus per kind verschillend: meestal ligt dit tussen de 8e en de 12e levensjaar.

Type lenzen:
Het type lens waar je mee begint, hangt toch sterk van de oogheelkundige status af. Bijv. bij een oog met wat astigmatisme (zie folder bij “Brilsterkte”) kan beter een harde lens (RGP-lens) worden gebruikt. Maar bij bepaalde sportieve bezigheden zijn zachte lenzen weer makkelijker (torische maandlenzen gaan immers ook goed). Torisch wil zeggen dat de correctie van het astigmatisme of cylinder in de contactlens verwerkt zit). In het algemeen heeft een zachte maand/daglens de voorkeur.

7. Vergoedingen bril en contactlenzen door zorgverzekeraars
→  lees verder

8. Animatiefilm (Engels: het in- en uitdoen van contactlenzen)