Ooginjecties: Triamcinolon (kenacort) / Ozurdex in glasvochtruimte
Inhoudsopgave:
- Wat is glasvocht?
- Aandoeningen van het netvlies en gele vlek (macula)
- Injectie in het oog (oogprik)
- triamcinolon (bijv. Kenacort)
- steroid-implants (bijv. Ozurdex)
- Werking van het geneesmiddel
- De behandeling
- Risico’s
- Animatiefilm (Engels)
1. Wat is glasvocht?
Deze folder gaat over het toedienen van een medicament in het oog. Dit wordt een “IntraVitreale Injectie, IVI genoemd, d.w.z. een injectie in de glasvochtruimte. In deze folder gaat het over de medicamenten steroïden (prednisonachtige medicijnen).
In een andere folder op de website worden de medicamenten VEGF remmers beschreven (zie folder oogprikken met Avastin, Lucentis, Eylea, Vabysmo).Een dunne injectienaald wordt in het witte deel van het oog, net achter het gekleurde deel van het oog, ingebracht. Het medicament heeft vervolgens zijn werking op het netvlies.
Het glasvocht (ook wel glasachtig lichaam genoemd) is een gelei die het grootste deel van het oog opvult; het bevindt zich achter de ooglens. De binnenbekleding van het oog is het netvlies. In het centrum van het netvlies ligt de zogenaamde gele vlek (macula). Hiermee kunnen fijne details worden waargenomen, zoals nodig is bij lezen of televisie kijken. De rest van het netvlies zorgt voor het gezichtsveld en geeft ons wat grovere informatie over de ruimte om ons heen (waar onze blik niet bewust op gericht is).
In de volgende afbeeldingen ziet u een dwarsdoorsnede van het oog en een vooraanzicht van het netvlies (met in het midden de gele vlek (macula)):
2. Aandoeningen van het netvlies en gele vlek (macula)
Talrijke ziektebeelden kunnen aanleiding geven tot afwijkingen van de gele vlek (macula), bijvoorbeeld vochtopstapeling (oedeem) in de macula. Dit wordt dan ook macula-oedeem genoemd. Aangezien de macula het gebied van het netvlies is waarmee scherp wordt gezien, zal macula-oedeem leiden tot minder zicht.
Voorbeelden van aandoeningen waarbij macula-oedeem kan ontstaan zijn:
- bloedvatafsluitingen (occlusies) → lees verder
- suikerziekte (diabetische retinopathie) → lees verder
- netvliesveroudering (maculadegeneratie) → lees verder
- inwendige oogontstekingen (uveitis) → lees verder
- na staaroperaties (pseudofaak cystoid macula-oedeem) → lees verder
Deze aandoeningen staan elders op de website (www.oogartsen.nl) beschreven.
OCT beeld van macula-oedeem (tgv bloedvatafsluiting): een doorsnede door het centrum van het netvlies (gele vlek). In de gele vlek zijn vochtophopingen aanwezig waardoor het netvlies verdikt is (macula-oedeem)
In ernstige gevallen kan macula-oedeem behandeld worden d.m.v.:
- Ooginjecties van een medicijn, zoals met VEGF-remmers (Avastin / Lucentis / Eylea, zie folder elders) en corticosteroiden (bijv. triamcinolon of dexamethason). Deze folder gaat over het medicament triamcinolon acetonide (Kenacort) en Dexamethason (Ozurdex):
- Een glasvochtoperatie (vitrectomie) → lees verder
3. Injectie in het oog
Bij aandoeningen die onvoldoende reageren op de gangbare therapieën, zoals het gebruik van druppels of het behandelen met laserstralen, kan men soms besluiten om macula-oedeem te behandelen door middel van een injectie met een medicijn in het oog. De medicijnen behoren tot de “corticosteroiden” (prednison-achtige middelen). Deze geneesmiddelen omvatten a) VEGF-remmers (Lucentis, Avastin, Eylea) en b) corticosteroiden ofwel prednison-achtige middelen, zoals triamcinolon acetenoide TA [Kenacort, Triescence], dexamethason (bijv. steroiden-implantaat Ozurdex) en Fluocinolone acetonide (FAc, zoals Retisert and Iluvien):
- Triamcinolon (TA). Het middel wordt in de glasvochtruimte (“intravitreaal”) gespoten en zakt dan op de bodem van het oog (zie tekening). De afkorting die hiervoor gebruikt wordt is IVTA (IntraVitreaal Triamcinolon Acetonide). Het medicijn is een soort prednison-achtig middel, triamcinolon acetonide (of kenacort) genaamd. Dit middel kan de vochtophoping in de macula onderdrukken of verminderen. Indien de behandeling effectief is, dan treedt het resultaat van de behandeling, in de vorm van een toename van het gezichtsvermogen, meestal op in de loop van de weken tot maanden.
- Steroid implantaten
- Dexamethason (DEX). Dit corticosteroid bestaat uit dexamethason en is een oplosbare implant. Het is een “slow-release steroid”, d.w.z. dat het middel vertraagd wordt afgegeven. Deze lijken op een soort smal plugje (een soort klein tabletje), waarin zich het medicament bevindt. Dit plugje (een insert genoemd) wordt op het oog aangebracht of in het oog geïnjecteerd
- Ozurdex® is een langwerkend implantaat en bevat het ontstekingsremmend geneesmiddel “dexamethason”. Dit wordt mbv een speciaal ontworpen toedieningsapparaat (applicator) rechtstreeks in het oog gespoten. Door het langwerkende implantaat wordt dexamethason geleidelijk afgegeven in de glasvochtruimte in een periode van 3-6 maanden. Ozurdex wordt oa gebruikt bij de behandeling van bepaalde bloedvatafsluitingen. Ozurdex is beschikbaar in Nederland.
De behandeling met dit medicament is niet altijd zaligmakend, maar geeft bij chronische aandoeningen soms gunstige resultaten. Niet iedereen reageert er (even goed) op en het effect kan tijdelijk zijn. Het middel blijft meerdere maanden werkzaam. In sommige gevallen is een herhaling van de injectie, meestal na 3-6 maanden nodig. - Fluocinolone acetonide (FAc). Voorbeelden van deze “slow-release inserts” zijn Retisert (dit wordt aan de oogbol gehecht) en Iluvien (medicijn Fluocilon acetonide FA). Illuvien is beschikbaar in Nederland en is geindiceerd voor de behandeling van diabetisch maculaoedeem (DME) en ter preventie van terugkerende ontstekingen (recidiverende niet-infectieuze uveitis posterior).
Afbeeldingen: het staafje met medicijn ligt onderin de glasvochtruimte in het oog
De volgende aandoeningen met macula-oedeem komen soms in aanmerking voor deze behandeling met kenacort:
- bloedvatafsluitingen
- suikerziekte (diabetische retinopathie): mn de diabetische maculopathie (vochtophoping onder de gele vlek)
- inwendige oogontstekingen (uveitis)
- maculadegeneratie (vaak in combinatie met andere therapie, AMD genoemd)
- na staaroperaties.
- het medicament wordt ook gebruikt als kleurstof tijdens een glasvochtoperatie (vitrectomie).
In de volgende afbeelding ziet u een a) normaal netvlies en b) kenacort (bevindt zich op het netvlies na een glasvochtoperatie):
4. Werking van het geneesmiddel
Triamcinolon (bijv. Kenacort) en dexamethason (Ozurdex) zijn corticosteroiden (prednison-achtig middel). Deze middelen hebben verschillende effecten op weefsels en cellen, zoals:
- minder lekkage van vocht uit de bloedbaan (stabilisatie van de bloed-retina barriere)
- opname van vetbestanddelen (exsudaten).
- vermindering van ontstekingsfactoren (downregulatie van ontstekingsfactoren).
- stabilisatie van de bindingsplaatsen tussen de bloedvat-endotheelcellen (de tight junctions) waardoor vermindering van de vochtlekkage (permeabiliteit).
- onderdrukken van bepaalde groeistoffen (downregulatie van groeifactoren, bijv. vascular endothelial growth factor VEGF). Deze groeifactoren veroorzaken ook lekkage van bloedbestanddelen (vocht) uit de bloedbaan in het netvlies.
Uiteindelijk leidt deze werking tot een vermindering van vochtophoping in de gele vlek (macula). De duur van de werking is nog onbekend. Het kan een blijvend, maar ook een tijdelijk effect zijn (bijv. 3 maanden). Bij teveel vocht in het netvlies is een laserbehandeling (bij bepaalde aandoeningen) niet mogelijk. Ooginjecties kan dan het vocht verminderen waardoor een laserbehandeling na de injectie wel mogelijk is.
5. De behandeling
De behandeling vindt plaats op de dagbehandeling onder lokale verdoving, onder steriele omstandigheden. Het oog wordt vooraf ontsmet met jodium en het oog wordt afgedekt met een steriel laken. Met behulp van een microscoop wordt het medicijn in het oog geïnjecteerd. U voelt hier niets van. De behandeling duurt totaal ongeveer 10 minuten. Daarna krijgt u een oogverband op en mag u weer naar huis. U mag niet zelf autorijden omdat u een verband op het oog heeft. Een week na de ingreep komt u op nacontrole. Na de ingreep begint u te druppelen volgens een protocol.
Meestal kunt u hierna in het gezichtsveld grijzige vlokjes (het medicijn) waarnemen die meebewegen met de oogbeweging. Omdat het middel uitzakt naar de bodem van het oog, zullen deze vlekken meestal snel uit het blikveld gaan of verdwijnen.
6. Risico’s
Uiteraard zijn er bepaalde risico’s verbonden aan deze glasvochtinjectie met corticosteroïden (triamcinolon , steroid-implants), maar meestal zijn de risico’s beperkt. Bij elke injectie kan een bloeding optreden op het oogoppervlak. Dit is onschuldig.
a) Verhoogde oogdruk
Er kan een verhoogde oogdruk ontstaan in de loop van dagen/weken, die meestal goed is te behandelen met oogdruppels (bij 20-40% van de patiënten). Patiënten met een uveïtis (inwendige oogontsteking) hebben een hoger risico.
b) Infectie
Er kan een infectie in het oog gaan ontstaan. De kans hierop blijft erg klein (0,15%). De infectie treedt meestal binnen een paar dagen op met verminderd zien en roodheid van het oog. U moet dan direct met de (dienstdoende) oogarts overleggen.
c) Staar
Bij patiënten kan sneller staarvorming optreden. Dit heeft te maken met het medicament. Dit geldt uiteraard alleen voor patiënten die hun eigen ooglens nog hebben (dus nog geen staaroperatie hebben ondergaan). Bij jongere mensen (<50 jr) komt dit minder vaak voor. Het risico op het ontwikkelen van staar varieert in de literatuur van 40-60%.
d) Netvliesloslating
Na de injectie is er een zeer kleine kans op een netvliesloslating.
e) Werkzaamheid / registratie
Aangezien het om een behandeling gaat van een ernstige oogaandoening, waarbij de gangbare therapie niet het gewenste effect heeft, is het onduidelijk of deze behandeling wel effectief zal zijn. Uw arts echter van mening dat een behandeling met IVTA of Ozurdex voor u op dit moment een verstandige keuze is.
Overige medicatie: Ozurdex
Door de trage afgifte van het medicament zijn minder vaak bijwerkingen beschreven. Een hoge oogdruk is vaak goed te behandelen, de kans op staar is veel kleiner dan bij een injectie met triamcinolon.
Animatiefilm (Engels)