Ongevalletsels (trauma): vuurwerk

Inhoudsopgave:

1. Algemeen
2. Tips: veilig omgaan met vuurwerk
3. De 7 trauma’s of ongevalletsels bij vuurwerk
4. Maatschappelijke gevolgen
5. Preventie
6. Vuurwerkongevallen in 2009:  23 blinde ogen (= helft van Irak-oorlog)

1. Algemeen
De oogartsen van het Oogcentrum Deventer (OCD) van het Deventer Ziekenhuis gaan in het ziekenhuis, via diverse vuurwerkverkooppunten en enkele opticiens een veiligheidsbril verkopen. De bril is van plexiglas en sluit aan alle kanten goed af. Daarnaast is hij mooi vormgegeven en ook voor thuisklussen te gebruiken.
Jaarlijks zijn er nog veel vuurwerkslachtoffers te betreuren, met name ook toekijkende kinderen. In het afgelopen jaren waren er 600 jongeren die oogschade opliepen door het afsteken van vuurwerk. De oogartsen van het Deventer Ziekenhuis willen, net als in 2006 daar wat aan doen. In 2007 wordt het een nationale actie namens de beroepsgroep van de oogartsen (NOG).
Bij iedere jaarwisseling komen vuurwerkongevallen binnen, van wie de helft met ernstig oogletsel: penetrerende trauma’s (open wond), verplaatsing van de lens, staar, onherstelbare netvliesschade en hoge oogdruk. Veruit de meeste zwaargewonden zijn kinderen van 3 tot 18 jaar; 75% van hen zal uiteindelijk maatschappelijk blind worden met een visus van minder dan 20%.  Vaak zijn het ook de toekijkende kinderen en volwassenen die een letsel oplopen.
    

2. Tips: veilig omgaan met vuurwerk
Voor het veilig omgaan met vuurwerk heeft de overheid via stichting SIRE een aantal tips op een rijtje gezet,  “veilig omgaan met vuurwerk”.

1. Aansteken aansteeklont (evt sigaar of sigaret onder de rokers)
2. Steek vuurwerk nooit in je hand aan.
3. Maximaal 1 tegelijk.
4. Steek pijlen af uit een verzwaarde fles.
5. Siervuurwerk rechtop of vlak op de grond.
6. Weigeraars niet gebruiken.
7. Neem 6 meter afstand.
8. Let op andere mensen en dieren en lees de gebruiksaanwijzing.
9. Let op de windrichting en bewaar vuurwerk op een droge, koele plek.
10. Bewaar vuurwerk niet in je zakken.
11. Hou vuurwerk buiten het bereik van kinderen.
12. Doe geen capuchon of synthetische kleding aan.
13. Haal vuurwerk nooit uit elkaar.
14. Vuurwerkafval in  water dompelen
15. Alleen legaal vuurwerk op 31 december tussen 10 uur ’s avonds tot 2 uur ’s ochtends op 1 Januari.
16. Laat je niet verrassen!

Opvallend is dat in deze handleiding van de overheid niet staat dat een bril  gedragen zou kunnen worden ter bescherming van je ogen bij het afsteken van  en kijken naar vuurwerk.
Volgens steekproeven bij een aantal SEH afdelingen door stichting Consument en Veiligheid wordt 47% van de vuurwerkletsels aangericht in het gelaat waarvan 16% aan het oog, 36% aan de arm, 8% aan het been en overige lichaamsdelen eveneens 8%.

Babyvuurpijltjes lijken onschuldig, maar als een kind de stokjes afbreekt en ze vanuit de hand afsteekt, worden het ongeleide projectielen. Een gevaarlijke variant van de voetzoekers en gillende keukenmeiden, die in de ogen van anderen terechtkomen. Ook sterretjes kunnen gevaar opleveren. Ondanks de bijnaam “koud vuur” kunnen die een temperatuur halen van 1500 graden. Ontploft buskruit kan bij lang contact met het oog een echte loogverbranding veroorzaken, met blijvende blindheid. Het is dan ook belangrijk alle kruitresten direct uit een oog te halen en veel te spoelen. Enkele kinderen in Nederland zijn een oog kwijtgeraakt doordat kruitresten in het oog bleven, afgedekt door een zalfje.
Ouders moeten alert zijn als hun kinderen op nieuwjaarsdag op zoek gaan naar vuurwerk dat niet is ontploft: “die blindgangers” hebben meestal een kort lontje met alle gevolgen van dien. Het is raadzaam om kleine kinderen alleen achter een gesloten raam naar het vuurwerk te laten kijken.
Rond de jaarwisseling liggen overigens ook andere gevaren op de loer. Ieder jaar krijgen enkele mensen een champagnekurk in het oog, omdat de metalen beschermsluiting in de warme woonkamer te vroeg wordt losgemaakt of doordat de kurk al dan niet expres op omstanders wordt gericht.

3. De 7 trauma’s of ongevalletsels bij vuurwerk
Vuurwerk letsel aan een oog wordt veroorzaakt door een combinatie van de 7 trauma’s:

1. Pneumatisch “blast” trauma
2. Thermisch trauma
3. Chemisch trauma
4. Stomp mechanisch trauma
5. Scherp trauma
6. Tatoeage trauma
7. Psychisch trauma

3a.  Pneumatisch “blast” trauma
Door de drukgolf van de explosie vlak bij het oog ontstaat een “blast injury”van het oog. De meeste doden bij vuurwerkletsels in de eerste 24 uur na de explosie zijn te wijten aan een “blast injury”van de longen. Door verwoesting van het alveolaire capillaire vaatbed in de longen stikken deze patiënten. Vergelijkbare pneumatische schade is ook in het oog te zien.

3b. Thermische schade
Thermische schade aan het oog treedt op door hoge temperaturen die bij een explosie vrijkomen, de brandende tip van de z.g. “sterretjes” kunnen ondanks hun bijnaam “koud vuur” een temperatuur van 1500 Celsius behalen.

3c.  Chemische schade
Ontploft buskruit is basisch en kan bij te lang contact met het oog een echte loogverbranding met blijvende blindheid veroorzaken. Het is dan ook van belang om kruitresten volledig uit een oog te verwijderen en veel te spoelen om de Ph waarde in de conjunctivaal zak te normaliseren. Helaas gebeurt het wel eens dat een kind na een vuurwerk trauma niet te onderzoeken is. Dan is onderzoek in narcose geïndiceerd! Het laten zitten van kruitresten in een oog, afgedekt met een zalfje en advies “kom morgen maar terug dan is hij beter te onderzoeken” heeft een aantal kinderen in Nederland het oog gekost.

Carbid schieten vindt tradioneel plaats in Oost Nederland. Calciumcarbide (carbid, karbiet of carbuur) is een anorganische verbinding van calcium (Ca) en koolstof (C), tezamen CaC₂. Deze stof is een witgele / rijsblauwe poeder (of brokken). Bij het toevoegen van water ontstaat een mengsel van ethyn (C₂H₂) en calciumoxide (Ca(OH)₂.
CaC₂ + 2 H₂O –>> C₂H₂ + Ca(OH)₂

Een ongeval kan leiden tot een chemisch letsel van het oog.

3d. Stomp trauma
Indien het oog een voltreffer krijgt is het buigen of barsten. Bij een stomp voorwerp blijft het oog gesloten, maar wordt samengeperst. Gevolg: ruptuur van zonula vezels met lensluxatie (verplaatsing van de lens in het oog) en secundair cataract (staar) al dan niet met iris ruptuur (scheur in regenboogvlies). In de kamerhoek verscheurt het trabekelsysteem met drukstijging en eventueel glaucoom tot gevolg. Door de contre coupe scheurt, direct onder net netvlies, de choroidea (vaatvlies). Hierdoor ontstaat blijvende schade aan de macula waarbij 90% van de gezichtsscherpte verloren gaat.
 
Overigens treden er ieder jaar ook door champagne kurken oogletsels op, hetzij door te vroeg losmaken van de metalen beschermsluiting  in de warme woonkamer of door (per ongeluk) richten op omstanders.

Voor een beschrijving van oogafwijkingen door een stomp letsel → zie folder trauma / ongevallen

3e.  Scherp trauma
Is het projectiel scherp dan kan het oog openscheuren. Afhankelijk van de omvang massa en snelheid van het projectiel lopen oogstructuren gevaar. Zaak is dan snel operatief in te grijpen, het corpus alienum (vreemd lichaam) te verwijderen en het oog te sluiten met achterlaten van antibiotica.

3f.  Tatoeage trauma
Blijvende huid tatoeage kan optreden indien kruitresten niet adequaat uit de huid verwijderd worden.

g. Psychisch trauma
Extra aandacht voor het psychisch trauma na vuurwerk is nodig bij de jongste slachtoffertjes die als onschuldige omstanders geraakt worden. Post traumatisch stress syndroom is een laat gevolg:  “War-child door pret munitie in Nederland anno 2006”.

Boosdoener nummer EEN is de vuurpijl die een oog direct raakt. Berucht zijn de zo onschuldig lijkend “baby vuurpijltjes”voor de jeugd. Door de stokjes af te breken en vanuit de hand af te steken worden dit ongeleide projectielen, een gevaarlijke variant van de voetzoekers en gillende keukenmeiden, die terechtkomen in ogen van anderen. De uiteindelijke visus (gezichtsvermogen) wordt na reconstructie van het voorsegment, voornamelijk door de resterende macula-functie en het al dan niet optreden van glaucoom bepaald.

4. Maatschappelijke gevolgen
Voor vele beroepen, vaar- en rijbewijzen worden minimum eisen aan de visus gesteld. Door eenzijdige slechtziendheid kan dit de nodige loopbaanplannen doorkruisen zoals de 17 jarige leerling op de zeevaartschool, de 19 jarige trucker en de slimme VWO leerling met piloot aspiraties. Verzekerings technisch kan een en ander nog een juridisch staartje krijgen door wettelijke  aansprakelijkheid bij lichamelijk letsel. Op de langere termijn is het risico van een oogziekte aan het enige ziende oog niet denkbeeldig.

5. Preventie
In de huidige richtlijnen staat  geen waarschuwing dat je anderen kan raken c.q. letsel kan toebrengen. Verder wordt geen gewag gemaakt van beschermbrillen. Supervisie door ouders, met name ook de “morning after “ kan preventief werken. Hiermee wordt bedoeld dat op nieuwjaarsochtend, als vader en moeder hun roes uitslapen, de kinderen in alle vroegte weer de straat opgaan, opzoek naar weigeraars. Dit zijn de vuurwerkprojectielen die de avond van tevoren niet tot ontsteking gekomen zijn. Helaas hebben  deze blindgangers meestal een kort lontje met alle gevolgen van dien. Verder zou het advies moeten zijn om kleine kinderen alleen achter gesloten raam naar het vuurwerk te laten kijken.

Statistieken uit de Verenigde Staten laten zien dat er jaarlijks 12.000 vuurwerktrauma’s zijn waarvan er 2400 oogletsels, 33% heeft blijvend oogletsel, 25% is maatschappelijk blind met een visus kleiner dan 0.2  en 5% wordt blind of moet geenucleeerd worden. Een kwart van de Amerikaanse slachtoffers zijn onschuldige omstanders en 75% zijn jongens tussen de 11 en 13 jaar en het bedraagt hier meestal vuurpijlen.

Internationale oplossingen
Sinds 1987 is het in Australië voor leken niet meer mogelijk om vuurwerk te kopen. Dit mag uitsluitend gebeuren door pyro-technici met een vuurwerk licentie. Een en ander is bereikt na een uitgebreide lobby van de Australische oogartsen. Sinds invoering van deze wetgeving gebeuren er eigenlijk nauwelijks vuurwerktrauma’s met uitzondering van reservaten van de Aboriginals, hier gelden andere regels.
In de Verenigde Staten is een en ander per county geregeld. Brandweer en politie zien hier op toe en de Amerikaanse overheid beschouwt voorlichting via de media het belangrijkste wapen.
Overigens is het opvallend dat er geen algemene Europese regelgeving voor lekenvuurwerk bestaat.

Start initiatief Oogziekenhuis Rotterdam
In 2005 is op initiatief van Het Oogziekenhuis Rotterdam (OZR) een actie gestart met een vuurwerkbril die voor kostprijs te koop. Dit initiatief heeft ertoe geleid dat zij minder vuurwerkslachtoffers uit de regio gezien hebben, echter landelijk bleek dit maar een druppel op de gloeiende plaat. Deze actie wordt dit jaar aldaar gecontinueerd.

6. Blinde ogen door vuurwerk
1 jaarwisseling in Nederland = helft van Amerikaanse oogletsels in 3,5 jaar Irak

Den Haag (2009) – Tijdens de jaarwisseling 2008/2009 is voor het eerst het aantal en de ernst van oogletsels veroorzaakt door zelf afgestoken vuurwerk (privé-vuurwerk) landelijk geregistreerd door alle oogartsen die in Nederland werkzaam zijn. In totaal zijn 232 patiënten (269 ogen) behandeld. Een derde van deze ogen (94) is ernstig beschadigd. Hiervan hebben 45 ogen permanent verminderd gezichtsvermogen en van deze 45 ogen zijn 23 zelfs volledig blind; 14 van deze 23 ogen moesten zelfs operatief verwijderd worden.

Bijna 60% (137) van de slachtoffers zijn omstanders, terwijl 40% (95) getroffen is door zelf afgestoken vuurwerk. Iets meer dan de helft van de patiënten (118) zijn kinderen tussen de 3 en 18 jaar. Qua aantallen worden meer mannen dan vrouwen getroffen. Vrouwen zijn slechts in 12% (28) slachtoffer.

Buiten het directe oogletsel (voltreffers in het oog of ogen) vielen – naast oogkasbreuken -, brandwonden aan oogleden, hoofd en handen op. Ook vinger- en handletsels, met name bij slachtoffers die zelf vuurwerk afgestoken hadden, kwamen veelvuldig voor.

In 77 gevallen betrof het volgens de patiënt en of begeleiders knalvuurwerk; 44 keer werd een vuurpijl genoemd, in 54 gevallen betrof het siervuurwerk. Twee patiënten hadden met carbid geschoten en van 55 incidenten was onbekend welk soort vuurwerk de boosdoener was.
Inmiddels zijn landelijk meer dan 100 oogoperaties verricht en moeten nog circa 30 patiënten diverse oogoperaties ondergaan. Om de ernst van deze situatie weer te geven, kan een vergelijking gemaakt worden met een Amerikaanse studie van oogletsels bij soldaten tijdens “Operations Iraqi en Enduring Freedom” tussen 2003-2006 (Weichel et al. Ophthalmology 2008;115 2235-2245). Hieruit valt op dat één ‘relatief rustige’ jaarwisseling in Nederland de helft in aantal oogletsels veroorzaakt als in drie en half jaar oorlog in Irak bij Amerikaanse beroepsmilitairen.

Bron: Blik op nieuws (2 febr 2009

Het 1e deel van de folder (incl. alle foto’s) is afkomstig van www.oogartsen.nl (Oogcentrum Deventer).
Het 2e  deel (de tekst vanaf “Tips”) is met toestemming overgenomen van Dr. J.T. de Faber, oogarts Oogziekenhuis Rotterdam en voorzitter van de beroepsgroep NOG.