Conjunctivitis (bindvlies / slijmvlies ontsteking): algemeen overzicht

Inhoudsopgave Oogwitontsteking / slijmvlies ontsteking / bindvlies ontsteking:

1. Slijmvlies (conjunctiva) + Conjunctivitis (bindvlies ontsteking)
2. Klachten en diagnose
3. Oorzaken van conjunctivitis (slijmvliesontsteking, bindvliesontsteking)
   1. niet-infectieus
   2. infectieus
4. Specifieke aandoeningen: klachten, behandeling en preventie
   1. bacteriële conjunctivitis
   2. virale conjunctivitis
   3. irritatie conjunctivitis
   4. allergische conjunctitivis: hooikoorts, toxisch, vernalis
   5. verlittekende conjunctivitis: ocular cicatricial pepmphigoid, Stevens-Johnson syndroom
5.  Animatiefilm

1. Slijmvlies (conjunctiva) en Conjunctivitis (oogwit ontsteking)?
De conjunctiva is de slijmvliesbekleding van de binnenzijde van de oogleden en van de buitenzijde van de oogbol (bulbus oculi).

Conjunctivitis is de medische term voor een ontstoken slijmvlies (of bindvlies) van het oog. Het is de meest voorkomende oorzaak van een rood oog. Het oogwit wordt bedekt door slijmvlies (conjunctiva) en dit bevat heel dunne bloedvaatjes. Bij irritatie zetten deze onopvallende bloedvaatjes op, waardoor het oog rood wordt.
 

Detail van de bouw van de conjunctiva
De conjunctiva (slijmvlies) op de oogbol ligt op het witte deel van het oog (de harde oogrok) en wordt “conjunctiva bulbi” genoemd. De conjunctiva aan de binnenzijde van de oogleden is rood vanwege de vele bloedvaten en wordt “conjunctiva palpebralis” genoemd. De ruimte tussen de bovenste en onderste oogleden en de oogbol heet de “conjunctivaalzak (fornix)”. Deze fornix is de omslagplooi. Er is een bovenste omslagplooi (fornix superior) en een onderste omslagplooi (fornix inferior)

Voor uitgebreidere uitleg www.oogartsen.nl zie folder “anatomie hoornvlies/slijmvlies“. Hieronder wordt het oog en oogleden weergegeven in een dwarsdoorsnede:

 → detail → 
h= hoornvlies (cornea)
i= iris (regenboogvlies)
f= fornix
T= tarsus (de bindweefselplaat van het ooglid)
*= conjunctiva palpebralis
witte pijl= conjunctiva bulbi

2. Klachten en diagnose slijmvliesontsteking / bindvliesontsteking
Vaak zijn de ontstekingen van de conjunctivae dubbelzijdig. De klachten kunnen bestaan uit jeuk, branden, gevoel alsof er wat in het oog zit en pijn. Het klinisch beeld kan bestaan uit: lichtschuwheid, tranen, ooglidkramp, roodheid, zwelling van het slijmvlies (follikels, papillae) en afscheiding (waterig, slijmerig, etterig, draderig of bloedig). De ontsteking kan voorkomen bij andere oogaandoeningen, bijvoorbeeld een ooglid- en/of hoornvlies-ontsteking.

Een chronische infectieuze conjunctivitis is vaak het gevolg van een ooglidrandontsteking (blefaritis) en wordt veroorzaakt door pathogene (ziekmakende) stafylococcen, die vanaf de ooglidrand in de conjunctivale zak (overgang slijmvlies van oogbol en ooglid) terechtkomen.
roodheid van de conjunctiva
  
follikels: zwellinkjes van het slijmvlies (binnenzijde van het bovenooglid)

Diagnose:
Door onderzoek kan de oogarts of de huisarts onderscheid maken tussen de verschillende vormen. Soms kan het ook nodig zijn een “kweek” te maken van de afscheiding uit het oog. Hiervoor wordt heel voorzichtig met een klein wattenstaafje langs het oogslijmvlies gestreken. Op deze manier kan worden vastgesteld welke bacterie of virus bestreden moet worden.

3. Oorzaken van conjunctivitis
Een conjunctivitis kan meerdere oorzaken hebben. De meest voorkomende oorzaak is een infectie met een virus of een bacterie. Ook een allergie, het “droge ogen” syndroom of irriterende stoffen in de omgeving kunnen een rood oog veroorzaken.
Een gedetailleerdere indeling van een conjunctivitis is hieronder weergegeven. Vele aandoeningen worden in deze folder óf elders op de website www.oogartsen.nl uitvoeriger beschreven:

3a. Niet infectieus (geen infectie)

• mechanisch/irritatie: bijv. een vuiltje, ijzerpartikels, rook, chloor in het zwembad, oogharen
• fysisch-chemisch: bijv. straling (hoogtezon, lassen) en verbranding (etsing met zuur of loog)
• allergisch: bijv. hooikoorts, pollen, zachte contactlenzen, medicamenten (toxisch), vernale keratoconjunctivitis, giant cell papillaire conjunctivitis
• droge ogen: bijv. keratoconjunctivitis sicca

3b. Infectieus (infectie)

• bacteriën: bijv. Haemophilus influenzae, Streptococcus pneumoniae (pneumococ), Staphylococcus aureus en – epidermidis, Moraxella catarrhalis en de Gonococ
• virussen: bijv. herpes infecties. Zie folders herpes simplex, herpes zoster en adenovirus (EKC), coronavirus
• chlamydia: bijv. trachoom
• schimmels, parasieten

4. Specifieke aandoeningen: klachten, behandeling en preventie
De meest voorkomende oorzaak van een rood oog is een slijmvliesontsteking (conjunctivitis). Infecties spelen daarbij een belangrijke rol. Gebruik van antibiotica dienen bij ooginfecties als regel niet langer dan 1-2 weken te worden toegediend vanwege het toenemende gevaar van resistentie-ontwikkeling (ongevoeligheid voor antibiotica). De bacteriële en virale vormen van conjunctivitis zijn besmettelijk. Het is daarom aan te bevelen de handen goed te wassen na contact met de patiënt en geen handdoeken of zakdoeken over en weer te gebruiken. 

4a)  Bacteriële conjunctivitis
Er zijn meerdere bacteriën die een ontsteking kunnen veroorzaken. De meest voorkomende bacteriën zijn: H. influenzae, S. pneumoniae en S. aureus. Hier ziet u enkele specifieke infecties:

• Acute bacteriële conjunctivitis: deze bacteriële aandoening komt het vaakst voor en geneest meestal spontaan (60% geneest spontaan binnen 5 dagen). Het begint meestal met een acute roodheid, branderig gevoel en vaak zijn beide ogen aangedaan (soms begint de aandoening in het andere oog enkele dagen later). Er is een geelgroene afscheiding (pus of mucopurulente afscheiding genoemd) en de oogleden zijn vaak dichtgeplakt ’s morgens vroeg bij het wakker worden.
  
  slijmvlies en ooglidrand ontsteking
• Gonococcen keratoconjunctivitis: dit wordt veroorzaakt door een bacterie en behoort tot de geslachtsziekten. Het wordt gekenmerkt door: acute forse roodheid, ooglidzwelling en pijn, veel pusvorming, gezwollen lymfeklieren en in ernstige gevallen een hoornvliesontsteking.
• Meningococcen conjunctivitis: deze infectie wordt m.n. gezien bij kinderen en is zeldzaam bij volwassenen. Er is een gevaar voor een meningitis (hersenvliesontsteking).
• Adult chlamydia conjunctivitis: dit is een infectie van het oog en van de geslachtsorganen (oculogenitale infectie) bij volwassenen (adult). De bacterie verspreidt zich van de geslachtsorganen naar het oog, hoewel een verspreiding van oog naar oog soms ook mogelijk is (10% van de gevallen). De klachten kunnen bestaan uit: een eenzijdige of tweezijdige roodheid, een waterige of slijm-pusvormige (mucopurulente) afscheiding, zwellingen in het slijmvlies (follikels), lymfeklierzwelling en soms een hoornvliesontsteking. Een verwijzing naar de dermatoloog is aangewezen ivm de mogelijke aanwezigheid van een geslachtsziekte.
• Trachoma: dit is een chronische ontsteking van de conjunctiva veroorzaakt door een infectie met Chlamydia trachomatis. Een eerste infectie geneest vaak spontaan maar herhaaldelijke infectie kan leiden tot ernstige oogafwijkingen. Het komt m.n. voor in arme landen, bij overbevolking en slechte hygiënische omstandigheden. De oogafwijkingen kunnen bestaan uit: zwellinkjes in het slijmvlies (follikels, papillae), een hoornvliesontsteking, littekenvorming van het ooglid (symblepharon) en hoornvlies met uiteindelijk een afwijkende stand van de oogharen (trichiasis) en het ooglid (naar binnen gedraaid ooglid of ectropion genoemd), een hoornvliesvertroebeling of een droog oog.
  
• Ophthalmia neonatorum (pasgeborenen): deze neonatale conjunctivitis ontwikkelt zich < 2 wk na de geboorte t.g.v. een verspreiding van de bacterie van moeder naar kind tijdens het baren. Het wordt meestal veroorzaakt door de N. gonorrhoeae, C. trachomatis, staphylococ, H. Influenzae en Enterobacteriacae. De oogafwijkingen worden gekenmerkt door: een meestal tweezijdige ooglidzwelling, een pussige (bloederige) afscheiding, zwellinkjes in het slijmvlies (papillae) en in ernstige gevallen ook hoornvliesproblemen (voor meer informatie, zie elders)

Behandeling
Ongeveer 60% geneest spontaan < 5 dagen zonder behandeling. De ontsteking is daarom ook zelfgenezend (self-limiting). Vaak wordt een antibioticum gegeven om het herstel te versnellen en de klachten te verminderen. Tevens om de kans op verspreiding van de bacterie (besmettingskans), een re-infectie en complicaties te verminderen. De behandeling met antibiotica kan plaatsvinden in de vorm van druppels, zalf of gel. Voorbeelden zijn fusidinezuur (Fucithalmic), chlooramfenicol (Chloramfenicol) en tetracycline (Tetracycline). De zwaardere antibiotica, zoals ciprofloxacine (Ciloxan), norfloxacine (Chibroxol) en Ofloxacine (Trafloxal), dienen niet te worden toegepast voor de behandeling van een conjunctitivis of ooglidrandontsteking (blefaritis), maar moeten worden gereserveerd voor de behandeling – uitsluitend door een oogarts – van ernstige infecties zoals een hoornvliesontsteking (keratitis) of specifieke bacteriën.
Alvorens een antibioticum te gebruiken, dienen de oogleden goed gereinigd te worden. Bij een bacteriele ontsteking, veroorzaakt door een gonococ, menigococ of chlamydia worden aangepaste antibiotica gegeven.

4b)  Virale conjunctivitis
De meeste virale infecties van de conjunctiva veroorzaken een slijmvorming en waterige afscheiding.

Virussen zijn in het algemeen de oorzaak van het bekende “rode oog”, vaak gepaard gaande met een rauwe keel en loopneus, net als bij een verkoudheid of griep; deze verschijnselen duren 1-3 weken. Het komt vaak bij meerdere personen in de omgeving tegelijkertijd voor (epidemisch). De virusontstekingen kunnen als volgt worden ingedeeld:

• virale conjunctivitis obv het adenovirus (adenovirale keratoconjunctivitis) → zie folder EKC
• herpes simplex infectie →  zie folder herpes simplex infectie
• herpes zoster infectie  → zie folder herpes zoster infectie (HZV, VZV)
• Coronavirus  → zie folder Covid infectie

Bij een virale conjunctivitis hebben antibiotica geen effect. Soms is het nodig met ontstekingsremmende medicijnen te druppelen.

4c)  Irritatie-conjunctivitis
Irritatie van de ogen komt regelmatig voor, bijv. in een omgeving met onvoldoende ventilatie (airco, rook), door irriterende deeltjes of voorwerpen (stofjes, oogharen) of door chloor in zwembaden. Irriterende stoffen geven voornamelijk sterke, waterige afscheiding en eventueel daarna een rood oog.
Droge ogen: Het “droge ogen” syndroom geeft pijnlijke, rode slijmvliezen soms met lichtschuwheid en door de irritatie juist heftige tranenvloed (een veel voorkomende klacht bij droge ogen is juist een tranend oog). De ogen kunnen ook vermoeid raken, branderig aanvoelen en rood worden bij oververmoeidheid of langdurig turen naar een beeldscherm. Dit komt meestal door uitdroging van het oog.
Droge ogen kan worden behandeld met kunsttranen. Er zijn vele soorten druppels, zalven en gels in de handel die de verschijnselen van droge ogen helpen verzachten. Zie specifieke folder op de website www.oogartsen.nl  → zie folder droge ogen.

4d)  Allergische conjunctivitis
Deze ontsteking geeft vaak jeuke en branderige ogen met waterige-slijmerige afscheiding, slijmvlieszwelling en gezwollen oogleden. Het oog is wisselend matig tot hevig roodheid.  Er zijn verschillende oorzaken, zoals:

• een allergische rhinoconjunctivitis (oa. hooikoorts, graspollen)
• vernale keratoconjunctivitis (vernalis)
• atopische conjunctivitis
• giant papillaire conjunctivitis
• toxische conjunctivitis (tgv. oogdruppels)

Voor een uitvoerigere beschrijving van deze allergische vormen → zie folder allergie. Deze conjunctivitis kan worden behandeld met speciale druppels die tegen een allergie in het oog gericht zijn. Ook kan een reactie ontstaan door de eikenprocessierups

4e)  Fysisch-chemisch
Voorbeelden zijn oogirriatie door straling (hoogtezon, lassen) en verbranding (etsing met zuur of loog) → zie folder ongevalletsel

4f)  Verlittekende (cicatriële) conjunctivitis
Bij deze aandoening staat de littekenvorming van het slijmvlies op de voorgrond. Deze vorm komt zelden voor:

• Pemphigoïd: dit is een auto-immuun aandoening (stoornis in het afweersysteem van het lichaam) van het slijmvlies. Dit kan het mondslijmvlies en oogslijmvlies (conjunctiva) zijn. De oogheelkundige afwijkingen wordt ook wel “ocular cicatricial pepmphigoid, OCP, genoemd. De aandoening komt m.n. bij ouderen voor (70 jarigen) en is tweezijdig (vaak asymmetrisch). De oogproblemen kunnen bestaan uit: een langzaam onstane niet-specifieke conjunctivitis met diffuse roodheid, irritatie, tranen, branderig gevoel, littekenvorming tussen het slijmvlies van het ooglid en de oogbol (symblepharon genoemd), afwijkende stand van de ooglidharen, ooglidontsteking, verlittekening tussen het bovenste en onderste ooglid (ankyloblepharon), diverse hoornvliesafwijkingen.
• Stevens-Johnson syndroom. Dit is een zeldzame aandoening van het ooglid en slijmvlies.

5. Animatiefilm (Engels)