Optical Coherence Tomography (OCT: netvlies-scan, hoornvlies-scan)

Inhoudsopgave netvliesscan:

1. Werking van het apparaat
2. Toepassingen OCTscan
3. Het netvlies (voorbeelden)
   • • macula-gat
     • macula oedeem
     • macula pucker
     • macula degeneratie
4. De oogzenuw
5. OCT scan van het voorste deel van het oog, hoornvlies / cornea
6. Het onderzoek
7. Animatiefilm

1. Werking van het apparaat
Optical Coherence tomography (OCT) is een beeldvormende techniek die hoge-resolutie beelden kan maken van structuren van het oog. De beelden geven een doorsnede weer van bijvoorbeeld het netvlies of de oogzenuw van het oog. Meestal wordt de OCT gebruikt om een beeld te maken van het centrale deel van het netvlies, de gele vlek of macula genoemd.

Links: een dwarsdoorsnede van het oog
Rechts: een vooraanzicht van het netvlies met in het midden de gele vlek (macula)
 
Het apparaat stuurt een infrarode lichtbundel, via de pupil, in het oog op het netvlies (bij een “echo-onderzoek” gebeurt hetzelfde, alleen wordt er dan gebruik gemaakt van geluid i.p.v. licht). Er wordt gescand m.b.v. een optische lichtbundel in een transversale richting. De verschillende structuren van het netvlies reflecteren (kaatsen) dit licht vervolgens weer terug, via de pupil, naar buiten het oog. Hier wordt het teruggekaatste licht opgevangen door het apparaat. Er ontstaat een beeld van een dwarsdoorsnede van het netvlies, opgebouwd uit verschillende kleuren. Behalve het zichtbaar maken van structuren, is het ook mogelijk om metingen te verrichten (bijv. kwantificeren van ziektebeelden of effecten van behandelingen).
Een nieuwste ontwikkeling in de OCT technologie is de spectraal-domein OCT (SD-OCT). Bij deze techniek zijn de fijne structuren van het netvlies nog gedetailleerder af te beelden.

3. Het netvlies (voorbeelden)
Het netvlies van het oog is opgebouwd uit vele dunne laagjes. Als het licht op deze laagjes terechtkomt, dan wordt het licht weer teruggekaatst. De mate van reflectie (terugkaatsing) en de snelheid van het terugkaatsend licht is per laagje of structuur van het netvlies verschillend. Dit wordt uiteindelijk vertaald in een kleurenbeeld. Hierna ziet een OCT beeld van de normale macula, in doorsnede:

• het bovenste zwarte deel is de glasvochtruimte
• de macula (of gele vlek) is als een geringe kuil (deuk) in het centrum zichtbaar
• de buitenste laag van het netvlies, het pigmentblad (RPE), is weergegeven als een rode band
• onder het RPE bevindt zich het vaatvlies
   normale OCT-scan.

De rode lijn bestaat feilelijk uit 3 afzonderlijke lijntjes: de bovenste lijn wordt de “IS/OS boundary” genoemd (de overgang van de binnenste en buitenste segmenten van de fotoreceptoren), de onderste lijn is de RPE (retinaal pigment epitheel). Het laagje daartussen in wordt gevormd door de interdigitatie van de fotoreceptor-buitenste segmenten en de apicale uitsteeksels van het RPE (de middelste en de onderste lijn zijn nauwelijks van elkaar te onderscheiden). De afmetingen zijn globaal als volgt:
– de dikte van de fovea (centrale deuk): ± 180 – 190 μm
– de dikte van de macula (gebied rondom de fovea): ± 225 μm (= central foveal thickness, 1 mm diameter)
Voor gedetailleerde informatie: zie OCT-macula.

2. Toepassingen OCT-scan
De OCT kan hoge resolutie beelden maken (met een hoog oplossende vermogen) van verschillende structuren van het oog. Dit zijn dan dwarsdoorsneden (een coupe). In de oogheelkunde is de OCT nog in ontwikkeling. De OCT wordt m.n. gebruikt voor het aantonen van afwijkingen van de gele vlek (macula) van het netvlies.

3. Het netvlies (of macula)
Dit is de meest gebruikelijke toepassing van de OCT op dit moment. De volgende aandoeningen kunnen bijvoorbeeld  in beeld worden gebracht: maculagat (gat in de gele vlek), macula pucker (plooivorming), macula degeneratie (veroudering), macula vocht (oedeem) en andere macula-aandoeningen. De aandoeningen staan vermeld op de website www.oogartsen.nl bij “Glasvocht en Netvlies”.  Hierbij enkele voorbeelden:

3a.  Macula-gat (een gaatje in de gele vlek) – zie folder maculagat
 DZ

3b. Macula-oedeem (vochtophoping in de macula) bij een diabetes-patiënt (zie folder diabetes)
 

3c. Macula-pucker:  zie folder macula-pucker
Bij deze aandoening groeit er littekenweefsel over de gele vlek van het netvlies. In dit voorbeeld is te zien dat de achterste glasvochtmembraan nog vastzit aan het netvlies:
 DZ

3d. Macula-degeneratie (netvliesslijtage, AMD of MD): zie folder AMD/MD.

a) Natte AMD:
een voorbeeld van een natte vorm van AMD (exsudatieve AMD). Deze patiënt is behandeld met anti-VEGF therapie:
 anti-VEGF behandeling (Avastin, Lucentis)

b)  Een lichte vorm van droge maculadegeneratie:
het RPE blad vertoont opstapeling van afvalproducten (hobbelig oppervlak):
 DZ

c)  Een natte vorm van maculadegeneratie met een pigmentbladloslating
voorbeeld: onder het RPE blad bevindt zich een blaas met vocht:

3e. Overige aandoeningen
Met een OCT scan wordt een dwarsdoorsnede van het netvlies gemaakt. Het netvlies is opgebouwd uit 10 lagen. De OCT-scan wordt ook gebruikt om de dikte van de verschillende lagen te meten bij bepaalde neurologische aandoeningen (bijv. bij MS-patiënten) en andere oogaandoeningen (bijv. glaucoom). Dit wordt ook wel een “OCT-scan met retinale segmentatie” genoemd. Dit onderzoek staat nog in de kinderschoenen en kan alleen met een hoge-resolutie OCT-scan worden verricht (onderzoeksfase).

Bijv. MS:
Vergelijkbaar met de hersenen kunnen ook de zenuwvezels van het netvlies bij MS-patiënten aangedaan raken. Uit onderzoek blijkt dat de dikte van de binnenste netvlieslagen geringer is bij MS-patiënten dan bij niet-MS-patiënten. Deze dikte blijkt ook geringer te zijn bij MS-patiënten die een neuritis optica hebben doorgemaakt dan bij MS-patiënten die geen neuritis optica hebben doorgemaakt.
Deze binnenste lagen zijn de NFL (nerve fiber layer), de GCL (gangliocel-layer) en de IPL (inner plexiform layer) [zie folder over de bouw van het netvlies]. Uit onderzoek blijkt dat de dikte van de NFL in het centrum van het netvlies (maculaire-NFL) en rondom de oogzenuw (peripapillaire-NFL), de dikte van de GCL+IPL en de dikte van alle 3 lagen tezamen (NFL+GCL+IPL) geringer zijn bij MS-patiënten dan bij niet-MS-patiënten. Tevens blijken deze lagen dunner te zijn bij MS-patiënten met een doorgemaakte neuritis optica dan bij MS-patiënten zonder een doorgemaakte neuritis optica [Ophthalmology 2012;1250].

Bijv. glaucoom:
Glaucoom is een aandoening waarbij de zenuwvezels in het netvlies aangedaan raken (zie folder glaucoom). Ook bij glaucoom-patiënten is uit onderzoek gebleken dat dat de binnenste netvlieslagen (maculaire RNL en GCL+IPL) verdund zijn tov controle-patiënten [Ophthalmology 2009;2305].

Afbeelding: uitholling van de oogzenuw bij glaucoom

4. De oogzenuw
De OCT kan gebruikt worden voor het constateren van afwijkingen van de oogzenuw, bijv. glaucoom (hoge oogdruk). Dit onderzoek is een belangrijk onderzoek bij de diagnostiek van glaucoom.

5. Het voorste deel van het oog
Met een voorsegment-OCT kan het voorste deel van het oog in beeld worden gebracht. De OCT kan bijvoorbeeld gebruikt worden voor het in beeld brengen van afwijkingen van het hoornvlies, de voorste oogkamer en het regenboogvlies. De OCT scan ziet er als volgt uit:

Hier ziet een voorbeeld van een OCT scan van het voorste deel van het oog

links: een AS-OCT scan bij een normaal oog met een goede diepte van de voorste oogkamer (VOK, afstand van hoornvlies tot de ooglens)
rechts: een AS-OCT scan met verwijding van de pupil bij een oog met een ondiepere voorste oogkamer (VOK): de iris gaat naar voren, de kamerhoek wordt nauwer en de iris-oppervlakte wordt kleiner. Er is sprake van een nauwe kamerhoek glaucoom.
 

6. Het onderzoek
De pupillen worden meestal eerst wijd gemaakt met oogdruppels. De eerste uren ziet u daarom wazig. Voor het naar huis rijden is het verstandig een begeleider mee te nemen. Bij het OCT apparaat zit U met de kin in een kinsteun en het voorhoofd tegen de band (zoals ook bij een algemeen oogonderzoek gebeurt). Als u in het apparaat kijkt, ziet u een marker (groen kruis). U blijft tijdens het onderzoek hierin fixeren. Het licht is niet gevaarlijk voor het oog. Het onderzoek is niet belastend (geen fel licht). Het duurt slechts 5 min.
In tegenstelling tot een FAG (fluorescentie angiografie, kleurstof onderzoek) hoeft géén vloeistof in een ader te worden gespoten.

De OCT-apparataten zijn afkomstig van firma Zeiss (www.zeiss.nl).

7. Animatiefilm (Engels)