Blepharitis: Ooglid ontsteking (ooglidrand ontsteking)

Inhoudsopgave Ooglidrandontsteking, blefaritis:

1. Wat is een blepharitis (ooglidontsteking)?
2. Klachten ooglidontsteking
3. Epidemiologie
4. Vormen van ooglidontsteking (blepharitis)
   • Afwijkingen aan de vóórzijde van de ooglidrand (anterieure blepharitis): staphylococcen en seborrhoïsche blepharitis
   • Afwijkingen aan de achterzijde van de ooglidrand (posterieure blepharitis): meibomitis, meiboomklier dysfunctie)
5. Behandeling van een ooglidontsteking
6. Hoe vaak en hoe lang behandelen?
7. Prognose
8. Condities geassocieerd met een chronische blepharitis
9. Animatiefilm

1. Wat is een blepharitis?
 In deze afbeelding zijn de afvoergangetjes van de talgkliertjes en de oogharen (met haarzakjes) zichtbaar.

Blepharitis of ooglidrandontsteking is een vaak langdurige (chronische) ontsteking van de ooglidrand waarbij de haarzakjes en/of de talgkliertjes (Meibomse klieren) in het ooglid ontstoken zijn.

Het is een veel voorkomende oorzaak van oogirritatie en komt op alle leeftijden voor. Het is een onschuldige aandoening, maar veroorzaakt wel hinderlijke klachten zoals irritatie, jeuk, branderigheid van de ogen en vastgeplakte oogleden.
De oogleden produceren een vetachtige substantie en spelen een evidente rol bij een optimale samenstelling van de traanfilm. Een blepharitis geeft dan ook vaak klachten van “droge ogen” (zie later).
Benaming:

• blefar- (NL), blephar- (Grieks): voorvoegsel in woordsamenstelling dat een betrekking tot een ooglid aangeeft.
• blefaritis (NL), blepharitis (Grieks): ontsteking van het ooglid
  

2. Klachten
De oogleden produceren een vetachtige substantie en spelen een evidente rol bij een optimale samenstelling van de traanfilm. Een blefaritis (ontstoken ooglid) geeft dan ook, behalve ooglidklachten, ook vaak klachten van “droge ogen”.
Een deel van de mensen heeft klachten. Deze klachten kunnen bestaan uit jeuk, irritatie, zandkorrelgevoel, branderigheid, vermoeide ogen, tranende of droge ogen, vermoeide ogen, milde lichtschuwheid (glare), leesklachten, afscheiding, rode ogen, zwaar gevoel, excessief knipperen en wisselend zicht.
De klachten van de blepharitis zijn meestal het ergst in de ochtend. De oogleden plakken aan elkaar bij het ontwaken en zijn rood. Wel kan men in de loop van de dag meer klachten krijgen van droge ogen (dit is vaak geassocieerd met een blepharitis). De aandoening is vaak chronisch en kan van tijd tot tijd verergeren. Meestal zijn beide oogleden aangedaan.

Hoewel het in het algemeen niet leidt tot een vermindering van het gezichtsvermogen, kunnen blijvende veranderingen van de ooglidranden of een afname van het gezichtsvermogen soms optreden. Aandoeningen van de oogleden kunnen leiden tot droge ogen met de bijbehorende klachten (zie folder droge ogen).

3. Epidemiologie
Een blefaritis hoeft niet altijd klachten te geven en kan onopgemerkt aanwezig zijn. Enige mate van blefaritis, al of niet gepaard gaande met klachten, komt relatief vaak voor (10-40% van de bevolking). Blefaritis kan op elke leeftijd voorkomen en bij alle etnische groepen. De chronische vorm van blefaritis komt vaker op middelbare leeftijd voor (50 jr). De stafylococcen-blefaritis komt relatief wat op jongere leeftijd voor (40-50 jr) en vaker bij vrouwen (80%).

4. Vormen van blepharitis
Vooraf is het wellicht handig om wat meer informatie te lezen over de oogleden → zie folder bouw en functie. De ontsteking kan met name aanwezig zijn aan de voorzijde (anterior) of aan de achterzijde (posterior) van de ooglidrand. Er is overlap tussen beide vormen en beide vormen kunnen ook tegelijkertijd voorkomen. De indeling is als volgt:

4a.  Afwijkingen aan de vóórzijde van de ooglidrand (anterieure blepharitis)
Bij deze vorm is de huid van het ooglid en m.n. het gebied rondom de basis van de ooglidharen aangedaan, inclusief de haarfollikels. Deze bevinden zich aan de anterieure of vóórzijde van de ooglidrand. Overmatig geproduceerd vet van de talgklieren in de oogleden blijft aan de oogharen kleven en wordt vervolgens zuur. Hierdoor raken de ooglidranden geïrriteerd. In tweede instantie kunnen ook het slijmvlies (conjunctiva) en het hoornvlies (cornea) betrokken raken bij de ontsteking. Het klachtenpatroon is niet typisch voor het soort blepharitis. De klachten zijn het gevolg van een onvoldoende functie van het oogoppervlak en van een verminderde stabiliteit van de traanfilm (zie klachten hierboven). Er zijn globaal 2 subvormen van deze anterieure blepharitis, namelijk:

Stafylococcen blepharitis
Dit is een belangrijke oorzaak van een chronische ontsteking van het ooglid en het hoornvlies.
kortsjes

Deze ontsteking wordt meestal  veroorzaakt door een bacterie die normaal op de huid voorkomt, de staphylococ (aureus). De staphylococcus aureus is een bacterie die bij veel mensen voorkomt, vooral op de huid en in de neus.

De bacterie veroorzaakt normaal  gesproken geen ziekte, maar bij beschadiging van huid of slijmvliezen kunnen infecties ontstaan doordat korstjes de huid verzuren. Toch hebben we bacteriën nodig.

Wanneer de bacteriën, die normaal gesproken geen afwijkingen veroorzaken, de overhand krijgen, kunnen zij een ontsteking veroorzaken. De afwijkingen bestaan uit harde korstjes en schilfers bij de basis van de ooglidharen (rondom de wimpers, collarettes genoemd), die zich aan de voorzijde van de ooglidrand bevinden. De ooglidranden zijn rood. Het bindvlies is vaak in milde mate ontstoken en rood.
Indien de ontsteking langere tijd bestaat, worden de volgende afwijkingen gevonden: kleine zweertjes (m.n. zichtbaar als de korstjes worden verwijderd), witte oogharen (poliosis), verlies van oogharen (madarosis), oogharen die in de verkeerde richting groeien (trichiasis), instabiele traanfilm (bij 50% van de patiënten), een chronische ontstekingsreactie van het onderste slijmvlies van het ooglid (conjunctivitis) en een ontsteking van de randen van het hoornvlies (randkeratitis, phlyctenulose). Het zou vaker optreden bij vrouwen en jongere mensen. Het kan geassocieerd zijn met een allergische huidaandoening (atopische dermatitis).

Seborrhoïsche blepharitis
Een seborrhoïsche dermatitis is een ontsteking van de huid op plaatsen waar zich veel talgklieren bevinden (gezicht, hoofdhuid, romp). Het ontstaan hiervan heeft in veel gevallen te maken met een bepaalde aanleg, die soms ook gepaard gaat met een vettige huid of met een schilferende voorhoofdshuid (eczema seborrhoicum of seborrhoïsche dermatitis).

Deze huidaandoening veroorzaakt jeuk, huidschilfers op het behaarde hoofd en gele vettige schilfers langs de haarlijn van het gezicht. De voorzijde van de ooglidranden zijn rood (hyperemisch) met vettig met oogharen die aan elkaar vastgeplakt zijn. De korstjes zijn vaak zacht (vettig) en bevinden zich op de ooglidrand en oogharen. Hierdoor zijn de wimpers aan elkaar geplakt. De huidaandoening (seborrhoïsche dermatitis) komt bij > 90% van de patiënten met een seborrhoïsche blepharitis voor. De huidaandoening kan aanwezig zijn op de hoofdhuid, de neus-lip plooi, achter de oren en op het borstbeen.

4b. Afwijkingen aan de achterzijde van de ooglidrand (posterieure blepharitis): meibomitis, meiboomklier disfunctie
Aan de achterzijde (= de binnenzijde of posterieure zijde) van het ooglid bevinden zich de afvoergangen van de talgkliertjes (de Meibom of Meiboomkliertjes). De kliertjes zitten in het ooglid zelf en de bijbehorende afvoergangen zitten op de ooglidranden.
Ze scheiden talg (meibum), een dikke olie- of vetachtige substantie, af. Dit is nodig om een optimale traanfilm te krijgen. Deze vetten zorgen er namelijk voor dat de traanlaag niet zo snel verdampt en het oogoppervlak vochtig blijft. Dit is nodig voor een optimaal zicht. Bij een onvoldoende functionerende Meibomklier stapelt de talg zich op in de klieren en wordt het onvoldoende uitgescheiden naar de traanfilm. Dit veroorzaakt een verhoogde verdamping van de tranen waardoor een droog oog ontstaat (met klachten van irritatie, jeuk, branderigheid, wisselend zicht ed). Zie folder droge ogen.
Aanvankelijk kunnen de openingen van de afvoergangetjes van de talgkliertjes iets verheven zijn en kunnen ze kleine vetdruppeltjes of witte plugjes (van keratine-proteïne) bevatten. Soms kan men wit of troebel talg uit de afvoergangen drukken of is een schuimige traanfilm aanwezig. Het is ook mogelijk dat, bij een forse ontsteking, er geen talg uit de afvoergangetjes te drukken is. De ontsteking van het achterste deel van de ooglidrand wordt ook wel een “Meibomian gland dysfunction (MGD)” genoemd.
 

Deze aandoening van de ooglidranden komt veel voor. Er staat een specifieke folder over deze talgklier-aandoening op de website → zie folder verminderde functie Meibomklier (MGD). Een bacterie speelt vaak een belangrijke rol bij de blepharitis. Bij een ontsteking zijn de ooglidranden vaak rood, onregelmatig en bevatten ze kleine bloedvaatjes (teleangiectasieën of “brush marks” genoemd, zie zwarte pijl in onderstaande tekening):

Afbeelding: gezwollen talgafvoergangetjes en brush marks (rechts)
De traanfilm kan instabiel zijn waardoor de tranen sneller verdampen. Dit kan weer leiden tot droge plekken op het hoornvlies (Meibomian keratoconjunctivitis) en klachten die passen bij een droog oog. De oogharen zelf zijn meestal niet aangedaan (geen korstjes e.d.). Er is een associatie met een huidaandoening (acne rosacea).
In de volgende afbeelding is de traanlaag gekleurd met een gele vloeistof (fluoresceïne) en belicht met blauw licht. Dit wordt de BUT-test genoemd (break up traanfilm). Als de traanfilm niet goed is, bijv. door problemen met talgproductie in het ooglid, dan ontstaan droge (donkere) plekken in de traanfilm. Na een knipperreflex ontstaan droge gebieden, de BUT is dan lager dan normaal, en ontstaan klachten van droge ogen.

Algemeen: Bij de ernstigere of chronische vormen van blepharitis kan de ontsteking overslaan naar het slijmvlies of het hoornvlies. Dit kan leiden tot droge plekken op het hoornvlies (punctata keratoconjunctivitis), ingroei van kleine bloedvaatjes in het hoornvlies of het ontstaan van een hoornvliesontsteking (randkeratitis). Hierbij is niet zozeer de bacterie zelf de oorzaak van de ontsteking, maar zorgen vooral de afbraakproducten van de bacterie voor het ontstaan van deze ontsteking (bacteriële exo-enzymen). Ook speelt de afwijkende samenstelling van de talg zelf een rol bij de chronische blepharitis.

5. Behandeling van blefaritis
De behandeling is erop gericht het aantal bacteriën op de ooglidrand en in de kliertjes te verminderen. Dit lukt alleen door eenmaal of tweemaal daags de ooglidranden te reinigen. Blepharitis is vaak hardnekkig, chronisch en komt vaak terug. In dat geval moet een behandeling herhaald worden. De behandeling bestaat uit de volgende stappen:

5a.  Ooglidhygiene: het reinigen van de ooglidranden

• Warme oogcompressen
  Warme oogcompressen kunnen de korstjes verzachten en de talg zachter maken waardoor het verwijderen makkelijker gaat. De talg kan ook makkelijker uit het ooglid gemasseerd worden. Gebruik daarvoor warme washandjes en leg deze op de gesloten oogleden gedurende enkele minuten, 2-4 x daags.
• Poetsen van de ooglidranden (schoonpoetsen) en massage
  Het poetsen van de ooglidranden is belangrijk om de ontstekingsproducten te verwijderen. Masseer hierbij tevens de ooglidranden. Met een horizontale beweging worden de ooglidranden en oogharen schoongemaakt; bij het schoonmaken en masseren in verticale richting worden de talgkliertjes leeggedrukt (bij een talgklier-ontsteking wordt de opgehoopte talg eruit gedrukt).
  Doop een wattenstokje (of een gaasje) in een verdunde oplossing van baby shampoo (een theelepeltje shampoo op een glas lauw kraanwater) of maak, bij voorkeur, gebruik van speciaal geïmpregneerde doekjes (verkrijgbaar bij de apotheek).
  Maak hiermee zacht heen en weer gaande bewegingen langs beide ooglidranden bij de implant van de wimperhaartjes om te ‘weken’. Als iemand anders poetst, kijk dan bij de behandeling van het bovenooglid naar beneden en bij behandeling van het onderooglid naar boven. Poets net zo lang tot de huidschilfers en het vet van de ooglidranden zijn verdwenen. Hierna kan men met een droog wattenstokje of gaasje de korsten en schilfers verder verwijderen. De oogleden kunnen ook tijdens het haren wassen of douchen worden gereinigd met verdunde shampoo. Spoel de ogen na met lauw schoon water (zonder shampoo).
  Er zijn commerciële producten verkrijgbaar om te poetsen. Deze verdienen de voorkeur. Dit zijn kleine voorbewerkte vochtige doekjes (kompressen) die met zeep/alcohol zijn geïmpregneerd (bijv. Systane Lid wipes, Cil Clar, Blephasol (lotion), Blephaclean, Blephagel).
  Breng een kompres aan op de gesloten oogleden, laat dit even inweken en wrijf zacht over de oogleden en de wimpers tot ze schoon zijn. U kunt tegelijkertijd de oogleden een beetje masseren om de talgkliertjes te legen. Tevens kunt u zo’n kompresdoekje oprollen en voorzichtig wrijven op de binnenste rand van de oogleden.
  Gebruik geen oogmake-up als het ooglid ontstoken is (dit kan een oogontsteking veroorzaken en de genezing vertragen).
• Een blepharitis is vaak een chronische aandoening. Ooglidhygiëne is ook nadat de blepharitis is genezen belangrijk om te continueren. Bijwerkingen van ooglidhygiëne zijn gering, maar kunnen oa bestaan uit een mechanische irritatie door overmatig poetsen of door een allergische reactie op de gebruikte poetsmiddelen.

5b. Locale antibiotica: het aanbrengen van een antibioticum gel of zalf
Na het poetsen wordt het ooglid behandeld met een antibioticum, met name als er verdenking is op een bacteriële infectie (m.n. bij de anterieure blepharitis). De doelstelling is om hiermee de ontsteking “onder controle” te krijgen. U wrijft daarbij een beetje ooggel of oogzalf in/op de ooglidranden (tussen de wimpers). U kunt ook een beetje zalf in het oog doen, waarna u het oog dichtknijpt en de uitgeknepen gel op de oogleden en tussen de wimpers wrijft (met een wattenstokje of een schone vinger). Een voorbeeld van een antibioticumgel of -zalf is fusidine zuur (Fucithalmic ooggel). Overige medicatie gaat op voorschrift door een oogarts, zoals fluoroquinolonen (Ciloxan), aminoglycosiden (gentamycine, tobramycine) en tetracycline. De zalf kan 1 of meerdere keren worden aangebracht, gedurende 2-5 weken totdat de klachten verdwenen zijn. Sommige patiënten hebben langdurige therapie nodig om klachtenvrij te blijven.

5c. Orale antibiotica: antibiotica in tabletvorm bij ernstige gevallen

• Antibiotica of combinatiepreparaten
  Bij uitzondering wordt door de oogarts een antibioticum in tabletvorm gegeven, bijvoorbeeld bij de aanwezigheid van een hoornvliesontsteking (Meibom keratoconjunctivitis), bij een talgklierontsteking (Meibomklier dysfunctie) of bij een ernstige vorm van bacteriële blepharitis (niet reagerend op de standaardbehandeling zoals ooglidhygiëne). Het gaat dus alléén om ernstige gevallen. Bij volwassenen wordt een “tetracycline analoog” gegeven, bijv. minocycline (evt tetracycline of doxycycline), bij kinderen erythromycine. Dit wordt bij uitzondering gegeven! Bij een chronische heftige ooglidrandontsteking kan, na het masseren en poetsen, een dun laagje zalf op de ooglidranden worden aangebracht. Tetracyclines en afgeleiden ervan kunnen diverse bijwerkingen hebben (fotosensibilisatie, maagdarmklachten). Zwangeren (en kraamvrouwen) en kinderen < 10 jr mogen deze middelen niet gebruiken.
• Overige
  Indien warme compressen niet effectief zijn, zou men kunnen overwegen om een “Blephasteam” apparaat te gebruiken (een afgesloten bril met stoom eronder). Dit is een apparaat dat met stoom de vetplugjes in de ooglidrand, die de meiboomklieruitgangen afsluiten, oplost. De warmte en het vocht dat ontstaat binnenin de bril, doen de vetplugjes in de verstopte klieren smelten, zodat het gemakkelijker wordt om vetophopingen door druk en massage te doen vrijkomen. Dit apparaat is kostbaar en wordt alleen bij ernstige vormen van talgklierdysfunctie gebruikt. Bij een verminderde functie van de talgklier (verstopte openingen van de talgklier), waardoor talg niet goed meer de traanfilm bereikt, moet extra aandacht worden besteed aan de ooglidhygiëne → zie folder verminderde functie meibomklier (MGD).

5d. Kunsttranen
Een droog oog kan ontstaan door een blepharitis. Omgekeerd kan een droog oog ook de kans op een blepharitis vergroten. Tijdens of ná bovengenoemde behandeling kunt u de ogen daarom aanvullend behandelen met kunsttranen (bijv. duratears, protagens, celluvisc, vidisic druppel), een gel (bijv. Vidisic gel/EDO, dry eye gel, liposic, thilo-tears) of zalf (bijv. oculentum simplex). Druppel naar behoefte: u mag zelf weten hoe vaak en u mag zelf kiezen met welke druppel / gel u verder gaat. Kies de meest comfortabele druppel uit, een herhalingsrecept van deze kunsttranen is bij de huisarts verkrijgbaar.

5e. Steroïden
In uitzonderingsgevallen kan een kortdurende behandeling met lokale steroïden de klachten verlichten. Deze corticosteroïd druppels of zalf worden op het ooglid of oogoppervlak toegediend en in de loop der tijd langzaam afgebouwd. Er wordt gestreefd naar de laagste dosis en zo kortdurend mogelijk (i.v.m. bijwerkingen zoals oogdrukverhoging en staarvorming).
Soms wordt een combinatie van antibiotica en steroïden gegeven, met name bij chronische infectie van de oogleden en het oogoppervlak (hoornvlies, slijmvlies). Deze middelen mogen alleen door de oogarts worden voorgeschreven.

5f. Overige
Bij milde of ernstige vormen van MGD (Meibomklierontsteking) kan extra inname van vetzuren (m.n. omega-3 vetzuren) zinvol zijn. Deze vetzuren kunnen helpen bij ontstekingsprocessen en om de klachten van droge ogen te verminderen.

Opmerkingen:
In de acute fase van de behandeling wordt ernaar gestreefd om de ontsteking tot rust te krijgen of “onder controle te krijgen”. Nadien, in de chronische fase van de behandeling, is het van belang om de ontsteking “onder controle te houden”. Chronische blepharitis is vaak hardnekkig en komt vaak terug (chronisch). Vaak lukt het dan ook niet om het definitief te laten genezen. Het komt voor dat regelmatig een behandeling nodig is.

6. Hoe vaak en hoe lang behandelen?
Gedurende 2 weken reinigt u beide ogen 2x per dag en brengt u hierna een antibioticum aan. Na de 2e week stopt u met het antibioticum maar blijft u de oogleden regelmatig schoonpoetsen, minstens 1x per dag en zo nodig 2x per dag. U dient zich te realiseren dat een blepharitis vaak chronisch is en dat het kan terugkeren (recidief). Het is dus verstandig de ooglidreiniging ook in de wat rustiger fasen van de kwaal toch dagelijks vol  te houden omdat het probleem anders terug kan komen.

7. Prognose
Een blefaritis kan eenmalig voorkomen maar is vaak een chronische aandoening met perioden van exacerbaties (opvlammen van de ontsteking) en remissies (genezing). De klachten kunnen vaak verminderd worden maar blijven toch vaak in enige mate bestaan. Zelden treden blijvende afwijkingen van de ooglidrand op of daalt het  gezichtsvermogen. Dat kan gebeuren als het hoornvlies ook aangedaan raakt.

8. Condities geassocieerd met een chronische blepharitis
Bij een chronische blepharitis worden vaker de volgende problemen waargenomen:

• Acne rosacea (m.n. bij een Meibomklierdysfunctie): rosacea is een chronische huidziekte die vaker gepaard gaat met allerlei oogontstekingen (bijv. van het slijmvlies, Meibomse klier of een chalazion). Acne rosacea komt voor bij 20-40% van de blepharitis-patiënten. De karakteristieke huidafwijkingen zijn: een felrode kleur van de wangen (erythema, rode uitslag), teleangiectasieën (bloedvat afwijking), zwellinkjes en prominerende talgklieren. De aandoening lijkt op acne maar Rosacea komt op latere leeftijd voor dan jeugdpuistjes; meestal vanaf 30 jaar.
• Seborrhoische dermatitis (m.n. bij seborrhoïsche blepharitis): dit is een huidaandoening die gepaard gaat met schilfers (hoofd, achter oren, neusvleugels). Dit zou bij 30-45% van de patiënten voor komen.
• Bepaalde behandeling van een acne vulgaris (puistjes).

• Demodicose: demodex is een mijt. Deze mijt wordt vaak aangetroffen in het gelaat op plekken waar veel talgklieren aanwezig zijn (voorhoofd, neus, uitwendige gehoorgang en wangen).
  Ook op de wimpers worden ze vaak aangetroffen. De meerderheid van de volwassenen hebben Demodex in het gelaat.
  Demodex infectie is een aandoening waarbij cylindervormig materiaal rondom de oogharen zit. Het zou bij 30% van de patiënten met een chronische blepharitis worden gevonden. De gedachte is dat de mijt een blokkade van de haarfollikels en talgklieren en/of een ontstekingsreactie veroorzaakt.
  De rol van de demodex is niet geheel helder omdat het net zo vaak voorkomt bij asymptomatische patiënten (zonder klachten). Bij patiënten met een moeilijk behandelbare blepharitis moet gedacht worden aan deze demodex-mijt.
• Atopische keratoconjunctivitis: dit is een allergische ontsteking van het slijmvlies en hoornvlies die vaak geassocieerd is met een blepharitis ten gevolg van een bepaalde bacterie (staphylococcen-blepharitis) (zie folder allergie)
• Problemen met het dragen van contactlenzen (contactlens intolerantie): het langdurig dragen van contactlenzen is geassocieerd met een posterieure blepharitis. Dit kan mogelijk worden veroorzaakt door een verminderde ooglidbeweging en moeilijker uitdrukken van talg uit de oogleden (expressie). Blepharitis is ook een risicofactor voor een hoornvliesontsteking bij contactlensdragers (zie folder contactlenzen)

9. Animatiefilm (Engels)