Preseptale en orbitale cellulitis (ontsteking van huid rondom oog)

Inhoudsopgave huidontsteking rondom het oog:

1. Inleiding
2. Preseptale cellulitis (ontsteking huid rondom oog)
3. Orbitale cellulitis (ontsteking weefsel rondom oog)

1. Inleiding
Cellulitis is een infectieuze ontsteking rondom één oog met fors gezwollen oogleden. Om de verdere uitleg over cellulitis goed te begrijpen, is het verstandig om eerst de tekst over de bouw van het ooglid en de oogkas te lezen.
 
Hieronder vindt u de anatomie van de oogkas (waar de oogbol in zit). De onderstaande tekeningen laten zien hoe een bovenooglid en de omliggende weefsel zijn opgebouwd. De buitenkant is bekleed met huid. Achter de huid bevindt zich de ooglidspier (musculus orbicularis oculi) ofwel de kringspier. Deze spier is stevig verbonden met de huid door een dunne laag bindweefsel en zorgt voor het sluiten van de oogleden.
Achter de huid en de spier van het bovenooglid zit een bindweefselplaat (tarsus) die zorgt voor de stevigheid van het ooglid. Tussen het ooglid en de rand van de oogkas (onder de wenkbrauw) bevindt zich een zogenaamd “tussenschot” (het septum orbitale). Dit tussenschot loopt verticaal (zie groene lijn in de tekening, S) en speelt een rol bij de aandoeningen die hierna besproken worden.

Afkortingen: levator= levatorspier (heffer ooglid), m.r.s.= musculus rectus superior (bovenste rechte oogspier), m.r.i.= musculus rectus inferior (onderste rechte oogspier), m= musculus tarsalis superior (Müllerse spier), S= septum orbitale, V= orbitaal vet (oogkas vet), T= tarsus, i= iris (regenboogvlies), h= hoornvlies (cornea), O= orbicularis spier (kringspier)

Het orbitale septum is een fibreus tussenschot dat loopt van de rand van de oogkas (en daar vast zit aan het botvlies) naar het ooglid (en daar vastzit aan de bindweefselplaat of tarsus van het ooglid).
Dit schot scheidt het ooglid van de inhoud van de oogkas en beschermt hierdoor de kwestbare inhoud van de oogkas. De inhoud van de oogkas bestaat uit het oog zelf, met daaromheen de oogspieren (die voor de oogbewegingen zorgen), vetweefsel en botweefsel (de oogkas). In de oogkas bevindt zich ook de traanklier.
Het oog bevindt zich in een relatief beschermde omgeving, de oogkas.
De oogkas wordt ook wel “orbita”genoemd. Aan alle zijden, behalve de voorzijde, wordt het oog beschermd door bot.

Een preseptale cellulitis is een infectieuze ontsteking van het ooglid en de huid rondom het oog, aan de vóórzijde van het obitale septum.
Een orbitale cellulitis is een dieper gelegen infectie van de weefsels in de oogkas, achter het orbitale septum.
Een preseptale cellulitis komt vaker voor maar is minder ernstig dan een orbitale cellulitis. De 2 aandoeningen hebben enkele overlappende klinische verschijnselen en komen vaker voor bij kinderen. Beide vormen worden hierna uitvoeriger besproken.

2. Preseptale cellulitis
Een preseptale cellulitis is een infectieuze ontsteking van het ooglid (onderhuids weefsel) en de huid rondom het oog en bevindt zich aan de vóórzijde van het obitale septum. In tegenstelling tot de orbitale cellulitis zijn de weefsels in de oogkas en het oog zelf niet aangedaan.

2a. Klachten
De klachten bestaan uit plotseling ontstaan van een zwelling, roodheid, warmte en gevoeligheid van het ooglid (boven- en of het onderooglid). De klachten komen aan één kant voor. Daarnaast zijn er symptomen van koorts (soms), algemene malaise (ziektegevoel) en prikkelbaarheid. Het ooglid gaat door de zwelling hangen (ptosis) en het oog is daarna moeilijker te onderzoeken. Het oog zelf is niet aangedaan en de gezichtsscherpte is niet verminderd. De oogbewegingen zijn intact en de oogbol puilt niet uit (geen proptosis). Dit in tegenstelling tot de orbitale cellulitis.

2b. Oorzaken
De oorzaken van deze cellulitis kunnen als volgt onderverdeeld worden:

• een locaal trauma van de ooglidhuid. Bijvoorbeeld een wondje van de huid, een beet van een insect of een ander dier.
• verspreiding van een locale ontstekingshaard in de omgeving van de oogleden, zoals:
  • een ontstoken traanzak (dacryocystitis). De traanzak bevindt zich aan de neuszijde, aan de binnenzijde van de ooghoek.
  • een ontstoken ooglidrand (hordeolum).
  • overige: een ontsteking van het slijmvlies van het oog(conjunctivitis) of van de neusbijholten (paranasale sinussen), het is ook beschreven na wenkbrauwpiercings.
• verspreiding van een ontsteking op afstand, d.w.z. een infectie die elders in het lichaam aanwezig is en zich verspreidt via de bloedbaan (bijv. longontsteking of middenoorontsteking).

De infectie wordt vaak veroorzaakt door een bacterie (S. aureus of pyogenes, epidermidus, streptococ, aneuroben). Het orbitale septum voorkómt dat de infectie zich naar achteren, dus richting de oogkas en hersenen, uitbreidt.

2c. Epidemiologie
De preseptale cellulitis komt meer voor in de wintermaanden omdat een bijholte ontsteking vaker voorkomt in deze periode. De cellulitis komt vaker voor bij kinderen, m.n. bij jonge kinderen (80% van de patiënten zijn onder de 10 jaar en de meeste zijn jonger dan 5 jaar (met een gemiddelde leeftijd van 2 jaar).

2d. Complicaties
Een preseptale cellulitis geneest meestal goed met antibiotica. De volgende complicaties komen gelukkig weinig voor:

• een uitbreiding van de infectie naar de oogkasholte (een orbitale cellulitis). Met name bij jonge kinderen moet men hierop bedacht zijn.
• het onvoldoende kunnen sluiten van het ooglid (lagophthalmos), een abces (holte met pus) van het ooglid of een naar buiten gekanteld ooglid (ectropion).

2e. Behandeling
De behandeling bestaat uit:

• antibiotica met tabletten (bij ernstigere vormen of bij jonge kinderen antibiotica via het infuus, waarvoor een ziekenhuisopname gewenst kan zijn).
• warme compressen.

Hieronder staan foto’s van een 4-jarig kind waarbij de diagnose “preseptale cellulitis” of “orbitale cellulitis” niet geheel duidelijk was. Het uitwendige beeld kan passen bij zowel een preseptale als een orbitale cellulitis. Bij röntgenonderzoek bleek dat de zwelling zich vóór het septum bevond.

foto’s: een ernstige preseptale cellulitis

3. Orbitale cellulitis
Een orbitale cellulitis is een ernstige infectie van de dieper gelegen weefsels in de oogkas, gelegen achter het orbitale septum. De ontsteking bevindt zich in de oogkas, rondom het oog. Een orbitale cellulitis komt minder vaak voor, maar is veel ernstiger dan een preseptale cellulitis.  

3a. Klachten
De klachten bestaan uit:

• een plotseling begin van een éénzijdige zwelling en roodheid van het ooglid, de omliggende weefsels en het slijmvlies (conjunctiva, chemosis)
• pijn
• een uitpuilend oog door de zwelling in de oogkas (proptosis, meestal naar beneden en onderen gericht)
• pijn bij oogbewegingen
• beperking van de oogbewegingen
• wazig of verminderd zicht en dubbelbeelden
• overige verschijnselen: een abnormale pupilreactie (aantasting van de oogzenuw), koorts (vaak) en ernstige malaise (ziektegevoel)
• ook kunnen klachten aanwezig zijn die horen bij de primaire infectiebron (bijv. neusverkoudheid, tandpijn)

3b. Oorzaken
De oorzaken van de orbitale cellulitis kunnen onderverdeeld worden in enkele groepen:

• Verspreiding van een locale ontstekingshaard in de omgeving, zoals:
  • een neusbijholte-ontsteking (met name een ethmoiditis): in 75-90% van de gevallen is dit de oorzaak.
  • een ontstoken traanzak (dacryocystitis), een ontstoken ooglidrand (hordeolum), een tandontsteking (periodontale pijn, zwelling en abces met uitbreiding via de kaakholte).
• Een trauma:
  • een locaal trauma van de ooglidhuid: bijv. een wondje van de huid, een beet van een insect of ander dier, achtergebleven vreemd materiaal (houtsnipper ed) of na wenkbrauwpiercings.
  • een rechtstreekse infectie van de oogkas na een ongeval.
  • een infectie na oogoperaties (bijv. oogkas-, scheelziens-, netvlies- en traanzak-operaties).
• Een uitbreiding van een preseptale cellulitis, door het septum orbitale, naar achter toe richting de oogkas (hierop moet men met name bedacht zijn bij jonge kinderen waarbij het orbitale septum nog niet volledig volgroeid is).
• Overige: een verspreiding van een ontsteking op afstand, d.w.z. via de bloedbaan (elders in het lichaam, bijv. longontsteking of middenoorontsteking).

De infectie wordt vaak veroorzaakt door een bacterie, bijvoorbeeld de Streptococcus pneumoniae, de stafyllococcus aureus, de streptococcus pyogenes en de H. influenze (mn de verwekker bij kinderen).

3c. Epidemiologie
De orbitale cellulitis komt meer voor in de wintermaanden omdat de bijholte ontstekingen vaker in die periode optreden. De orbitale cellulitis komt veel minder vaak voor dan de preseptale cellulitis. Net zoals de preseptale cellulitis komt de orbitale cellulitis vaker voor bij kinderen (7-12 jaar) en bij jong volwassenen.

3d. Onderzoek
De diagnose wordt meestal gesteld op basis van de klachten en klinische verschijnselen. De bron van de primaire infectie moet nader onderzocht worden. De volgende onderzoeken kunnen een bijdrage leveren aan de diagnose:

• Bij bloedonderzoek ziet men dikwijls een leucocystosis. Bloedkweken zijn vaak niet afwijkend.
• Kweken van materiaal uit de wond, neus of keel.
• Rontgen-scans: mn bij kinderen (tenzij het kind erg klein is de ontsteking mild is) en bij verdenking op een orbitale cellulitis.

3e. Complicaties
Bij een orbitale cellulitis kunnen ernstige (levensbedreigende) complicaties ontstaan, zoals:

• Oogheelkundige complicaties:
  • een vermindering van de gezichtsscherpte (3-11%) tgv een ischemische retinopathie en opticoneuropathie
  • een beperking van de oogbewegingen (ophthalmoplegie) tgv de ontsteking van de weke delen in de oogkas
  • de vorming van een abces in de oogkas
  • overige: verhoogde oogdruk, afsluiting van bloedvaten in het oog en een afwijkende oogzenuw
• Een uitbreiding van de infectie naar de hersenen toe. Dit kan leiden tot een sinus cavernosis trombose, een hersenvliesontsteking of een hersenabces). De patiënt krijgt hoofdpijn, wordt slap en vertoont neurologische klachten/uitval.

3f. Behandeling
De behandeling bestaat uit:

• een ziekenhuisopname
• aanvullende onderzoeken (zie boven)
• het toedienen van antibiotica via het infuus
• evt chirurgisch ingrijpen (bijv. een drainage van een abces [holte met pus])